Karel Philipsen werkt bijna 44 jaar in het onderwijs. In december neemt hij afscheid. Hij begon als aardrijkskundeleraar bij Wolfert van Borselen, werkte er als schoolleider, was mede-initiatiefnemer voor tweetalig onderwijs en stond aan de basis van EarlyBird. Het waren volle en vaak woelige jaren. ‘Kwamen we weer met een wild idee.’
In zijn afscheidsspeech wil hij ‘Postscript’ voorlezen, een gedicht van Seamus Heaney, een van zijn favoriete dichters. Een regel uit het gedicht is: ‘A hurry through which known and strange things pass’. Karel Philipsen: ‘Dat ‘hurry’, ongeduld, herken ik in mezelf - en ik heb weleens vernomen dat anderen er ook zo over denken. Heb ik een wild idee, dan kan het me niet snel genoeg uitgevoerd worden.’
Platentektoniek
Maar eerst even terug naar 1968. Karel is vijftien, zit in de derde klas van de middelbare school, en krijgt aardrijkskunde van ‘een verschrikkelijk goede’ leraar. Karel: ‘Hij vond, buiten de bestaande leerstof, altijd nieuwe dingen om ons als leerlingen te blijven prikkelen. Zo vertelde hij over de platentektoniek, een theorie die eind jaren zestig nieuw was.’ Dat wil Karel ook: lesgeven. In aardrijkskunde, het mooiste vak ter wereld, omdat het zo veel disciplines combineert, omdat het gaat over processen in tijd en ruimte, omdat er binnen het vak zo veel ruimte is voor verwondering.
Van Schiphol naar Rotterdam
Karel gaat sociale geografie studeren aan de Universiteit van Utrecht, en in 1977 begint hij als aardrijkskundeleraar op de Wolfert van Borselen. Hij geeft les aan anderstalige kinderen, zoals kinderen van de Internationale Schakelklas (ISK) en migrantenkinderen uit China, Turkije, Marokko. Dit waren kinderen die de weg van Schiphol naar Rotterdam kenden, of van Tanger naar Rotterdam, maar die niets wisten van de stad en van Nederland zelf. Karel voelt dat hij hier het verschil kan maken: ‘Deze kinderen hadden bij het volgen van aardrijkskunde meer nodig dan puur wat in de boeken staat. School was voor hen onderdeel van hun emancipatieproces. Ik moest ze helpen hier hun weg te vinden, letterlijk en figuurlijk, om dit land, deze samenleving, de mensen en culturen om hen heen te begrijpen.’ Dat begrip is tenslotte de basis die je nodig hebt. Voor je vervolgstudie, je werk, je hele leven.
Wild idee (1)
Inmiddels is Karel binnen de Wolfert behalve aardrijkskundeleraar ook mentor. Hij wordt in 1992 coördinator van het nieuw op te richten tweetalig vwo, een van de eerste in Nederland. Deze afdeling gaat hetzelfde jaar nog van start: de helft van het onderwijs is in het Nederlands, de andere helft in het Engels.
Karel staat nog steeds voor de klas, maar daarnaast geeft hij, samen met zijn ‘maten’ – de andere leraren – en met de schoolleiding en deskundigen van buitenaf, gestalte aan het tweetalig onderwijs. Plannen uitstippelen, pionieren, didactiek van vreemdetalenonderwijs ontwikkelen. Het idee voor tweetalig vwo komt niet vanuit de regering, het is een initiatief vanuit de school, vanuit henzelf. ‘We bedachten en voerden alles samen uit.’ Het tweetalig vwo wordt een succes. Tien jaar later zal ook het tweetalig havo volgen.
Wild idee (2)
Maar het is nog niet klaar met de wilde plannen. In 2003 start Karel met EarlyBird. Het idee komt van Wolfert, waar hij inmiddels sectordirecteur tweetalig is, het project wordt uitgevoerd onder de vleugels van stichting BOOR. Het idee is om een doorlopende leerlijn Engels voor kinderen van vier tot achttien jaar te ontwikkelen. EarlyBird richt zich op het basisonderwijs. De naam bedacht Karel, afgeleid van de uitdrukking ‘Early bird catches the worm’: hoe eerder je erbij bent, hoe beter. Ze gingen langs basisschooldirecteuren om te polsen hoe ze dachten over het idee om de helft van hun onderwijs in het Nederlands te geven en de andere helft in het Engels. Karel: ‘Of we soms een gaatje in ons hoofd hadden? was hun meest gehoorde reactie. Wij hadden de ambities, zij de realiteitszin.’ Bij de start van de pilot, die van 2006 tot 2010 loopt, geven tien BOOR-basisscholen drie tot vijf uur per week les in het Engels.
Words & Birds
Karels werk is in de loop van de jaren veranderd. Hij geeft leiding aan de organisatie van EarlyBird, doet schoolbezoeken en kwaliteitsbeleid, is betrokken bij wetenschappelijk onderzoek en werkt samen met uitgevers aan nieuwe materialen voor EarlyBird, zoals het ‘Words & Birds’-programma. En hij staat niet meer voor de klas. Hij mist het lesgeven nog elke dag. Hij herinnert zich zijn laatste les precies, het was mei 2001, hij gaf een van zijn fijnste vakken, ‘Landscape and poetry’, over de relatie tussen verbeelding en de letterlijke ruimte. Maar EarlyBird is een succes, het groeit uit tot een landelijk project. Karel: ‘Veertienhonderd basisscholen “doen” nu meer met Engels dan het standaardprogramma, driehonderd scholen over het hele land zijn aangesloten bij het EarlyBird-netwerk.’
Belang van twee- of meertaligheid
Karel is tevreden, op zich. Overheid en onderwijs zien, meer dan in die woelige startperiode in het begin van deze eeuw, het belang van twee- en soms meertaligheid op basisscholen. Maar we zijn er nog niet, vindt hij. ‘Als je kijkt naar Rotterdam, naar hoe de stad steeds internationaler wordt, en als je denkt aan de nieuwe migratiestroom nu, met veel meer hoogopgeleide mensen en hun kinderen, vraag ik me af of we in Rotterdam wel ambitieus genoeg zijn en hard genoeg streven naar nog meer tweetalig primair onderwijs.’ Bovendien is hij teleurgesteld dat de doelen voor EarlyBird zijn verlaagd. De insteek in 2003 was dat een basisschool drie tot vijf uur per week Engels gaf. Inmiddels is dat een tot twee uur per week. En het plan dat alle BOOR-scholen EarlyBird zouden invoeren, is verlaten.
Veertig jaar kansen
Tegelijkertijd heeft hij bij BOOR ruim veertig jaar lang kansen gekregen om mee te werken aan veranderingen in het onderwijs. Het meest trots is Karel op de nu lopende, landelijke pilot tpo (tweetalig primair onderwijs). Negentien scholen (waaronder BOOR-scholen De Blijberg en De Passepartout) doen mee aan de pilot, waarin dertig tot vijftig procent van het onderwijs in het Engels wordt gegeven. Karel: ‘Kom ik toch weer terug bij die vraag bij de start van EarlyBird, naar de notie van tweetalig onderwijs. Tpo is een prachtige tussenvorm tussen aan de ene kant het internationaal onderwijs, waarin je alle lessen in het Engels hebt, en aan de andere kant de EarlyBird-lessen.’
Biografie van Slauerhoff
Er zit nog een bak werk in de pilot tpo, maar Karel zelf is na december met andere dingen bezig. Vrijwilligerswerk voor zijn cricketvereniging, bijvoorbeeld. Reizen, nog meer dan nu. De biografie van Slauerhoff lezen, en poëzie, natuurlijk. Karel: ‘Ik word in elk geval geen oud mannetje met een Kamer van Koophandel-nummer. Maar als mensen vragen of ik wat voor ze wil doen, vind ik dat niet erg.’