Kritische vrienden van BOOR hebben een onderwijshart en ondersteunen BOOR vanuit hun specifieke deskundigheid. Regelmatig laten zij zich zien op de werkvloer of valt hun naam. Op vrijwillige basis adviseren zij de organisatie en houden een spiegel voor. In deze aflevering introduceren wij Luc Stevens, emeritus hoogleraar orthopedagogiek en founding father van ontwikkelinstituut NIVOZ.
De term passend onderwijs vindt hij absurd: dat was toch altijd al de bedoeling? En opbrengstgericht onderwijs is een pleonasme. Velen kennen Luc Stevens als criticaster van vanzelfsprekendheden binnen het onderwijs. Talentverlies is volgens hem inherent aan het huidige onderwijssysteem. Het onderwijs zelf genereert motivatie- en gedragsproblemen, omdat teveel gekeken wordt naar problemen in plaats van kansen. Deze kritische denker van het onderwijs introduceert binnen BOOR het vrijwillige nascholingstraject De gelukkige klas, vrij naar Theo Thijssen, Nederlands bekendste onderwijzer. Eerst het kind, dan de leerling, is zijn lijfspreuk.
Blij
‘In het onderwijs worden leerlingen en leraren te weinig als partners in leren gezien. Laat leerlingen - hoe jong ook - een actief aandeel krijgen in hun eigen leerproces en geef hen daarvoor ook verantwoordelijkheid. Daar wordt iedereen blij van.’ Vriendelijk, maar beslist is Stevens in zijn visie op leren. Helemaal nieuw is deze gedachte niet. In de traditionele vernieuwingsscholen vind je hiervan wel iets terug. Bij alles wat het onderwijs doet, dient het belang van de leerling centraal te staan, benadrukt Stevens. ‘Laat hem de leraar helpen te begrijpen wat hij nodig heeft om tot ontwikkeling te komen. In het klassikaal onderwijs is deze gedachte vrijwel verdwenen. Vergelijk het met opvoeden thuis: ook ouders hebben de wens om hun kind goed te verstaan, en kinderen helpen hen daarbij. Dat geldt ook voor leerkrachten. Kinderen kunnen heel veel meer dan over het algemeen wordt verondersteld.’
Pedagogische taak
Volgens Stevens gaat het huidige onderwijssysteem zo zeer uit van programma’s, resultaten en toetsen dat het kind daardoor in de verdrukking komt. Toch is het hem niet te doen om schoolorganisaties en het curriculum om te gooien. Nee, daar blijft hij verre van. Hij wil enkel aan de slag met de pedagogische taak van leerkrachten waar nu te weinig oog voor is. Stevens: ‘Het kan zoveel beter, met zoveel meer plezier en betere resultaten wanneer je anders naar kinderen en jongeren kijkt. Leren begint ermee dat leerlingen mee willen doen en dat ze zelf weten wat ze kunnen. Die twee zaken ontbreken nog te vaak. De motivatie om te leren zijn jongeren gaandeweg kwijtgeraakt en veel leerlingen moeten nog leren dat ze zelf iets kunnen.’
Interactie met leerling
Hij wil maar zeggen: respectvol in gesprek zijn met leerlingen leidt bijna vanzelf tot beter presteren. Daarin zijn de scholen binnen BOOR vermoedelijk geen uitzondering, denkt Stevens. ‘We hebben over het algemeen een hoog ontwikkeld onderwijssysteem. Er is veel aandacht voor prestaties. Het is allemaal goed geregeld in programma’s en doelstellingen. Alle voorzieningen zijn er doorgaans wel, ook in materialen. Toch zie je dat het niet, of onvoldoende, werkt. Ongetwijfeld kun je hier en daar verbeteringen aanbrengen in doelstellingen en programma’s, maar daarvan krijg je nog geen goede uitkomsten. Er blijft uitval, desinteresse en kinderen die onvoldoende scoren.’
Zingeving
Binnen ons onderwijssysteem ontbreekt aandacht voor het persoonlijke, het aangaan van relaties, luidt de boodschap van Stevens. En dat is waar alles mee staat of valt. ‘Voor wie geïnteresseerd is, wil ik laten zien dat onderwijs meer is dan het volgen van een programma en gericht zijn op prestaties. Ik geloof dat het gaat om de zin van het dagelijks werk van leerkrachten, van het onderwijs, weer voelbaar te maken. Wat willen we? Waar doen we het voor? Dat wil ik naar voren halen. Zo eenvoudig is het, en zo serieus meen ik het ook.’
Talenten
Verbondenheid en verantwoordelijkheid zijn daarbij kernbegrippen. Om dat te bereiken is het nodig de interactie tussen leerling en leerkracht onder de loep te nemen, aldus Stevens: ‘Hoe ziet de kwaliteit van dit contact eruit? In de ogen van leerkrachten? In de ogen van leerlingen? Als die van goede kwaliteit is dan weten we dat er heel veel mogelijk is als het gaat om de ontwikkeling van jongeren. Ons doel in het onderwijs is dat leerlingen zich als mens kunnen ontplooien. Dat hij zichzelf kent en zich verantwoordelijk voelt voor zichzelf en zijn omgeving. Daarvoor is nodig dat een kind de kans krijgt om zijn talenten ten volle te benutten. Dat kan door leerling en leraar met elkaar verbonden te laten voelen en leerlingen leren verantwoordelijkheid te nemen. Als je deze twee dingen voor elkaar krijgt dan gaan prestaties ook omhoog.’
Vergelijken
Een positieve attitude en vertrouwen hebben in leerlingen en hun capaciteit maakt de weg vrij naar goede prestaties. Dat klinkt nogal eenvoudig? De praktijk is weerbarstiger, zegt Stevens. ‘Neem het vertrouwen in de leerling. Leerlingen worden altijd vergelijken met andere leerlingen. Daarmee stel je het vertrouwen op de proef, want de ene leerling is de andere niet. Het is echt wezenlijk anders als een leraar zijn vertrouwen laat zien in wat zijn kinderen kunnen. Leraren die zover komen, hebben een prachtklas. Een grote verbondenheid betekent minder gedoe en minder strijd in een klas. Controletijd en passiviteit van leerlingen worden minder. Een leerling wil gekend worden. Hij wil voelen dat een leerkracht met hem aan de slag gaat om er samen wat van te maken.’